انسان شناسی
پایه ثابتات، خود عالی و فطرت انسان است که زمان بردار نیست و متغیرات ریشه در خود دانی انسان دارد. در کتاب انسان شناسی به شناخت حقیقت انسان که دارای نیازهای ثابت و متغیر است پرداخته می شود.
در کتاب آزادی انسان به صورت اجمالی ویژگی خود عالی و دانی انسان بیان شد، ولی در این کتاب با عمق و تفصیل بیشتری به ماهیت انسان، ممیزات و مشخصات او و خودیابی یا خودفراموشی او پرداخته می شود. کتاب انسان شناسی در واقع مروری است بر مباحثی که قبلاً داشتیم و آن مباحث را به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر انسان بار کردیم.
فطرت انسان
در کتاب فطرت به طور ویژه به آن اصل و ثابت وجود انسان که پایه مباحث انسان شناسی است پرداخته می شود و آن مسئله فطرت است که مهمترین و سختترین مسئله انسان شناسی و ام المسائل معارف اسلامی است.
استاد شهید مطهری که عنوان فیلسوف فطرت را بر خود می پسندید، در چهار سلسله درس و سخنرانی به موضوع فطرت پرداخته و مسائلی همچون تعریف فطرت، فطریات بینشی و گرایشی، فطری بودن دین و... را مطرح کرده اند.
کمال انسان و انسان کامل
انسانی که بر پایه فطرت و انسان شناسی خود عالی و دانی در جنبه فرد و خانواده و اجتماع به تربیت عقلی و قلبی پرداخته به انسانی جامع و کامل مبدل می شود که می تواند تبلور و تجسم تمام ارزشهای اسلامی باشد. استاد شهید مطهری پس از آنکه نظرات مکاتب مختلف را درمورد انسان کامل و بایسته مطرح و نقد و بررسی کردند، به دیدگاه اسلام اشاره فرمودند که همه جنبه های کمال را توأمان دیده و جامعیت در ارزشها را شرط انسان کامل می داند. انسان کامل نه تنها انسان بزرگ، بلکه انسان بزرگواری است که تبلور فطرت را در وجود خودش با استفاده از ابزارهای متغیر زمان و مکان نشان داده است.