اخبار

شهید مطهری (ره ) و فرهنگ

فرهنگ در حوزه ی دین ، فقط در رفتن به مناطق محروم و برگزاری همایش ها ، جشنواره ها و … منحصر نمی شود ، بلکه نوشتن کتاب ، انجام سخنرانی های گوناگون و آگاه کردن اقشار مختلف درباره ی موضوعات مختلف دینی نیز در حوزه ی فرهنگ گنجانده می شود و در این زمینه، استاد شهید مرتضی مطهری چنان عمل کرده اند که هنوز کتاب ها و سخنرانی های ایشان می تواند منبع درس برای اقشار مختلف قرار گیرد و این یعنی فرهنگ و البته ماندگار در نوع خود . به عنوان مثال از ایشان بالغ بر پنجاه کتاب با موضوعات مختلف اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی و … و صدها ساعت سخنرانی ضبط شده به یادگار مانده است.
شهید مطهری درباره ی موضوع فرهنگ در کتاب ها و سخنرانی های متعدد خود به مطالبی اشاره کرده اند در کتاب حماسه ی حسینی ، با بیان موضوع آزادی ، آزادی انسان و … به شکل منسجم و پیوسته با ارایه ی تعریفی دقیق از فرهنگ و جداسازی این کلمه از دیگر کلمات مشابه، به ویژگی های فرهنگیان پرداخته اند . در این نوشتار فقط به مروری بر نگاه ایشان در باب فرهنگ می پردازیم . شهید مطهری (ره) بیش از هر چیز به آسیب شناسی کلمه ی فرهنگ که به گونه های مختلف در قرآن به کار رفته و معنای خاص خود را دارد اشاره می کند :
بد بختانه این کلمه در عرف امروز سرنوشت شوم یعنی منحوس و منفوری پیدا کرده است و در واقع فریبکاری و اغفال برای به خورد مردم دادن یک کالا .
البته این کاربرد نادرست واژه موجب نمی شود، از معنای درست کلمه غافل شویم و کم کم کلمه را از دایره ی واژگان ارزشمند دینی خارج سازیم ، بلکه لازم است، ضمن توضیح معنای فرهنگ به کلمات مشابه آن ، که حداقل در فارسی مانند عرف ، ارزش و … به (چارچوب ) معنی می شود ، اشاره کرد . کلمه ی عرف و فرهنگ در امورات اجتماعی و مادی به کار می رود مانند فرهنگ عمومی و … ، عرف به چارچوب های فقهی گفته می شود که به صورت مستقیم بازخورد فقهی دارد و یک امر معنوی است .
از طرف دیگر، رعایت و انجام امورات زندگی در جامعه، همسو با فرهنگ تبین شده و توجه به آن وظیفه ی هر مسلمانی است و مسلمانان باید بحدّی برسند که احساس کنند هر کدام به نوبه ی خود باید حامل پیام فرهنگ اسلامی باشند ، با امر به معروف و نهی از منکر که این نیز یک وظیفه ی عمومی است تفاوت دارد ، زیرا فرهنگ در مرحله ی اولیه و پایه (شناخت و شناساندن ) ولی امر به معروف و نهی از منکر در مرحله ی اجرا و عمل است .
برای این که فرهنگ به شکل موفقی برای مخاطب تبین شود باید چهار شرط وجود داشته باشد .
۱. عقلی بودن فرهنگ و نیرومندی محتوای آن ، فرهنگ باید با عقل و فرهنگ بشر سازگاری داشته باشد، تا جاذبه ی عقل انسان آن را به سمت خود بکشاند . اگر یک فرهنگ صرفاً احساسی باشد ، دیگر دوام همیشگی نخواهد داشت . اگر چه حدیث «الاسلام یعلو و لا یعلی علیه» (یعنی اسلام برتری پیدا می کند و چیزی بر اسلام غلبه نمی کند )یکی از عوامل سازنده ی فرهنگ تبلیغ می باشد. شهید مطهری، صریحا در این باره می گوید : ” واقعا عجیب است ! وقتی به خودمان نگاه می کنیم ، می بینیم از نظر دستگاه تبلیغاتی واقعا در حد صفر هستیم ” .
۲. کیفیت و متد و اسلوب رساندن پیام فرهنگ ؛ انتخاب روش تبلیغ موثر در فرهنگ، باید در برگیرنده ی چند ویژگی باشد ، مانند مبین بودن فرد فرهنگی ، یعنی با سطح فکری مخاطب هماهنگی داشته باشد .
۳. وسایل و ابزارهای فرهنگی ، در انتخاب وسایل نباید گفت: چون هدف مقدس است، پس از هر راهی می توان این کار را انجام داد ، بلکه باید از وسایل مقدس و حداقل از وسایل مشروع در این راه استفاده کرد .
۴. شخصیت خاص حامل فرهنگ ، افراد فرهنگی باید نسبت به اسلام شناخت داشته باشند
در آخر لازم است یاد آور شویم که نگاه عمیق شهید مطهری به بحث فرهنگ در واقع بازخورد ده ها سال کنکاش و جستجوی وی در زمینه ی فرهنگ بوده است ، چرا که آسیب شناسی و بیان راه کارهای (فوق الذکر) نشان از ظرفیت بالای فرهنگی ایشان در امر فرهنگ می باشد
این نگاه عمیق ایشان است که توانسته است تا سه دهه بعد از شهادت ایشان و بیش تر از نیم قرن بعد از بیان این موارد ، هنوز بوی تازگی از آثار ایشان به مشام برسد ، به طوری که چهره ی ایشان را بین المللی کرده و همچنان در طرح درس دانشگاه های سراسر جهان می باشد . باشد که راه ایشان تداوم پیدا کند.
رحمن غریبی
ویژه نامه تبیان شماره ۹۷-۹۸ -۱۲اردیبهشت ۱۳۹۳

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

+ 63 = 71